Język portugalski

Język portugalski
Język portugalski (port., ) – język z grupy romańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ponad 250 mln osób (jako ojczystym, zaś w ogóle po portugalsku mówi ponad 270 mln osób) , zamieszkujących Portugalię oraz byłe kolonie portugalskie: Brazylię, Mozambik, Angolę, Gwineę Bissau, Gwineę Równikową, Wyspy Świętego Tomasza i Książęcą, Republikę Zielonego Przylądka, Timor Wschodni oraz Makau. We wszystkich tych krajach objęty jest statusem języka urzędowego.

Językiem portugalskim mówi się także w krajach, gdzie jest pozbawiony statusu urzędowego. Są to: Stany Zjednoczone, Francja, Południowa Afryka, Wielka Brytania, Wenezuela, Kanada, Szwajcaria, Niemcy, Hiszpania, Australia, Luksemburg, Indie, Belgia, Urugwaj, Argentyna, Kuba, Sri Lanka, Bermudy, Holandia, Barbados i Irlandia.

Kraje, w których portugalski jest językiem urzędowym, współpracują ze sobą w ramach założonej w 1996 Wspólnoty Państw Portugalskojęzycznych.

Portugalski język literacki oparty jest na dialekcie północnym. Najstarsze zapisy w tym języku pochodzą z XII wieku.

Język portugalski występuje w dwóch usankcjonowanych standardach: brazylijskim i europejskim. Oprócz wspomnianych standardów istnieją liczne nieznormalizowane dialekty, różniące się głównie cechami wymowy.

Standard brazylijski funkcjonuje tylko w Brazylii, chociaż Brazylia ma trzy razy więcej mieszkańców niż wszystkie inne kraje portugalskojęzyczne razem wzięte. Standard europejski funkcjonuje w Portugalii i portugalskojęzycznych krajach afrykańskich (Angola, Mozambik itp.). Próby uznania portugalskiego używanego w krajach afrykańskich za trzeci oficjalny wariant języka portugalskiego nie zakończyły się dotychczas sukcesem. W wyniku tego wszelkie odrębności względem europejskiej portugalszczyzny, spotykane w mowie krajów afrykańskich, traktowane są jako typowe różnice dialektalne – nie został tu wypracowany odrębny standard. Odmienna sytuacja panuje w przypadku crioulos – wyraźnie odrębnych języków kreolskich, używanych na co dzień przez mieszkańców niektórych portugalskojęzycznych krajów afrykańskich (Republika Zielonego Przylądka, Gwinea Bissau).

Fonetyka i gramatyka standardu europejskiego opierają się na języku mówionym z Lizbony i pobliskich terenów (dlatego czasami mowa o normie lizbońskiej). Standard brazylijski ukształtował się zaś na fundamencie portugalszczyzny z regionu Rio de Janeiro (stąd norma ta jest nazywana wariantem carioca lub fluminense).

Kraj (państwo)
  • Angola
    Angola, Republika Angoli (port. República de Angola) – państwo w południowo-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim, członek Unii Afrykańskiej. Sąsiaduje z Demokratyczną Republiką Konga, Namibią, Kongiem oraz Zambią. W przeszłości była kolonią portugalską. Posiada znaczne zasoby surowców naturalnych, w tym ropy naftowej i diamentów.

    Nazwa Angola pochodzi od słowa ngola oznaczającego tytuł władców państwa Ndongo, które zostało podbite i zniszczone przez Portugalczyków.
  • Gwinea Bissau
    Gwinea Bissau (port. Guiné-Bissau), Republika Gwinei Bissau (port. República da Guiné-Bissau, wym. []) – państwo położone w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Senegalem od północy i Gwineą od wschodu. Do Gwinei Bissau należą również liczne przybrzeżne wyspy, z których największe skupione są w Archipelagu Bijagós. Państwo jest członkiem Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

    Kraj nizinny. Najwyższy punkt sięga 300 m n.p.m. Obszary przybrzeżne o charakterze bagiennym, wnętrze kraju zajmuje sawanna. U wybrzeży położona jest grupa wysp Bijagos.
  • Mozambik
    Mozambik (port. Moçambique), Republika Mozambiku (port. República de Moçambique) – państwo położone w południowo-wschodniej Afryce. Graniczy z Południową Afryką, Eswatini, Zimbabwe, Zambią, Malawi i Tanzanią.

    Przez kilka wieków kolonia portugalska, w 1975 uzyskał niepodległość.
  • Republika Zielonego Przylądka
    Republika Zielonego Przylądka – państwo wyspiarskie na Oceanie Atlantyckim, położone ponad 450 km na zachód od zachodnich wybrzeży Afryki, geograficznie tożsame z Wyspami Zielonego Przylądka. Obecnie członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

    Nazwa państwa pochodzi od znajdującego się na wschód od wysp Przylądka Zielonego.
  • Wyspy Świętego Tomasza i Książęca
    Wyspy Świętego Tomasza i Książęca (port. República Democrática de São Tomé e Príncipe) – państwo w Zatoce Gwinejskiej na północ od równika, składające się z pięciu wysp, z których trzy są zamieszkane.

    Zobacz więcej: Ustrój polityczny Wysp Świętego Tomasza i Książęcej, Podział administracyjny Wysp Świętego Tomasza i Książęcej
  • Makau
    Makau lub Makao (chiń. trad. 澳門, chiń. upr. 澳门, kant. jyutping Ou3 mun4 wym. [], mand. pinyin Àomén wym. []), oficjalnie Specjalny Region Administracyjny Makau (port. Região Administrativa Especial de Macau) – jeden z dwóch specjalnych regionów administracyjnych Chińskiej Republiki Ludowej (drugim regionem jest Hongkong), znajdujący się na wschodnim wybrzeżu Chin. Makau leży po zachodniej stronie estuarium Rzeki Perłowej, graniczy od północy z prowincją Guangdong, natomiast od południa i wschodu otoczone jest wodami Morza Południowochińskiego. Gospodarka opiera się głównie na turystyce i hazardzie, jednak prężnie rozwijają się także niektóre gałęzie przemysłu, m.in. przemysł odzieżowy, elektroniczny, zabawkarski. Makau zalicza się do najbogatszych regionów na świecie.

    Makau było pierwszą i najdłużej istniejącą europejską kolonią na terenie Chin. Początki kolonii sięgają XVI wieku, kiedy w Makau osiedlili się pierwsi portugalscy kupcy. Obszar ten był zarządzany przez Portugalczyków aż do przekazania go Chinom 20 grudnia 1999 roku i nadania mu statusu specjalnego regionu administracyjnego. Wspólna deklaracja chińsko-portugalska oraz Ustawa zasadnicza Makau stanowią, że jednostka administracyjna może funkcjonować z dużą autonomią co najmniej do 2049, a więc do upłynięcia 50-letniego okresu od momentu przekazania.
  • Gibraltar
    Gibraltar (zniekształcone arab. جبل طارق – Dżabal Tarik, „góra Tarika”) – brytyjskie terytorium zamorskie na południowym wybrzeżu Półwyspu Iberyjskiego, w Europie Południowej. Zajmuje powierzchnię 6,55 km² i jest zamieszkiwany przez 34 003 mieszkańców. Położony jest nad Zatoką Gibraltarską, niedaleko wyjścia Morza Śródziemnego na Ocean Atlantycki (Cieśnina Gibraltarska). Od północy graniczy z hiszpańskim miastem La Línea de la Concepción i zarazem comarką. Charakterystycznym obiektem górującym nad terytorium jest Skała Gibraltarska. W przeszłości ważna baza Royal Navy, obecnie gospodarka terytorium bazuje głównie na turystyce, handlu, usługach finansowych, sektorze żeglugi morskiej oraz podatku od zakładów bukmacherskich.

    Gibraltar jest przedmiotem sporu terytorialnego pomiędzy Wielką Brytanią i Hiszpanią. Spór ten zaostrzył się po decyzji Wielkiej Brytanii o wyjściu z UE. 31 grudnia 2020 roku, Hiszpania i Wielka Brytania osiągnęły porozumienie w sprawie umieszczenia Gibraltaru w bezgranicznej strefie Schengen.
  • Jersey
    Jersey (wym. ), oficjalnie Baliwat Jersey (, jèrriais Bailliage dé Jèrri) – dependencja korony brytyjskiej obejmująca administracyjnie wyspę Jersey, jedną z Wysp Normandzkich, oraz kilkadziesiąt sąsiednich, niezamieszkanych wysepek.

    De facto terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Oficjalną władzę na wyspie sprawuje gubernator, działający w imieniu króla brytyjskiego (który w Jersey nosi tytuł Księcia Normandii ), przez niego powoływany i odwoływany. Praktyczną władzę sprawuje lokalny rząd wybierany w wyborach.
  • Portugalia
    Portugalia, Republika Portugalska (port. Portugal, wym. []; oficjalna nazwa República Portuguesa) – państwo europejskie położone w zachodniej części Europy Południowej na południowym zachodzie Półwyspu Iberyjskiego. Jest najdalej wysuniętym na zachód państwem Europy, od północy i wschodu graniczy z Hiszpanią, a od zachodu i południa Portugalię oblewają wody Oceanu Atlantyckiego. Dodatkowo w skład Portugalii wchodzą dwa archipelagi wysp położonych na Oceanie Atlantyckim – Azory i Madera. Jest członkiem Unii Europejskiej oraz NATO.

    Powierzchnia: Długość granic lądowych: Długość wybrzeża: Największe miasta:
  • Bermudy
    Bermudy – brytyjskie terytorium zamorskie obejmujące archipelag o tej samej nazwie położony w północno-zachodniej części Oceanu Atlantyckiego, oddalony o około 1000 km od wybrzeża Ameryki Północnej. W skład archipelagu wchodzi około 180 nizinnych wysp koralowych. Ośrodkiem administracyjnym terytorium jest Hamilton. Powierzchnia terytorium wynosi 53,2 km², a liczba ludności to 64 237 osób (2010). Na Bermudach na niewielką skalę rozwinął się przemysł i rolnictwo. Głównym źródłem dochodów jest turystyka.

    Nizinne wyspy, zbudowane z wapieni koralowych. Do atrakcji turystycznych należą rafy koralowe. Najwyższy punkt kraju – Town Hill (79 m n.p.m.).
  • Timor Wschodni
    Timor Wschodni, Demokratyczna Republika Timoru Wschodniego – państwo na wyspie Timor w Archipelagu Malajskim. Od zachodu graniczy z Indonezją. Do 1975 roku kolonia portugalska pod nazwą Timor Portugalski. W 1976 został anektowany przez Indonezję, która okupowała jego terytorium do 1999. Od 1999 do 2002 pod administracją Organizacji Narodów Zjednoczonych. Niepodległość uzyskał 20 maja 2002 r., stając się jednocześnie pierwszym suwerennym państwem powstałym w XXI w. Obok Filipin jest drugim krajem Azji Południowo-Wschodniej, w którym dominującym wyznaniem jest katolicyzm.

    Terytorium państwa obejmuje głównie wschodnią część wyspy Timor, a także położoną bardziej na zachód eksklawę Oecusse o powierzchni 814 km² oraz dwie niewielkie wyspy Atauro i Jaco. Całkowita lądowa powierzchnia kraju wynosi 15 007 km².