Dolar amerykański
$
Dolar amerykański (oficjalna nazwa – United States dollar, międzynarodowy skrót – USD) – oficjalna waluta Stanów Zjednoczonych, Portoryko, Mikronezji, Marianów Północnych, Palau, Wysp Marshalla, Panamy, Ekwadoru (od 2000), Salwadoru (od 2001), Timoru Wschodniego, Zimbabwe (od 2009), Turks i Caicos, Bonaire, Saby i Sint Eustatius od 2011 roku. Jeden dolar amerykański dzieli się na sto centów amerykańskich. Zapisuje się go za pomocą symbolu $.Talarem/dolarem określano początkowo powszechnie jedną uncję srebra w postaci monety bitej przez czeskiego hrabiego Schlicka w XVI wieku. Schlick mieszkał w Dolinie Joachima, po niemiecku nazywanej Joachimsthal. Monety hrabiego zyskały wielkie uznanie dzięki precyzji wykonania i czystości i były powszechnie nazywane „Joachimsthalers”, a później „talarami”. Nazwa „dolara” pochodzi od „talara”. Od 1861 roku można używać każdego kiedykolwiek wyemitowanego znaku pieniężnego w USA, jednak banknoty ze starszą datą emisji są rzadko spotykane.
Wartość dolara oparta była na parytecie złota. Parytet przyjęty w 1900 roku wynosił 20,67 dolara, a przyjęty w 1934 roku 35 dolarów za uncję. Od 1933 roku zniesiono wymienialność dolara na złoto dla własnych obywateli. W 1971 roku USA wycofały się z tego parytetu. W 1972 roku uncja złota osiągnęła cenę 42 dolarów. W 1973 r. USA całkowicie odeszły od powiązania wartości dolara ze złotem – odtąd dolar stał się walutą płynną. Plany zniesienia rezerwy złota, ogłoszone przez prezydenta Richarda Nixona w 1971 roku, doprowadziły do powstania Partii Libertariańskiej, która obok powstałej później Partii Konstytucyjnej jest jedną z sił politycznych w USA, które dążą do przywrócenia oparcia na kruszcach szlachetnych, uważając, iż brak pokrycia w złocie lub srebrze jest niezgodny z Artykułem I paragraf 10 Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Znaczna część członków ruchu Boston TEA Party również nawołuje do przywrócenia parytetu złota.
Kraj (państwo)
-
Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego
Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego (ang. British Indian Ocean Territory) – terytorium zależne Wielkiej Brytanii, obejmujące archipelag Wysp Czagos (ang. Chagos), z których największa to Diego Garcia.
Terytorium zaliczane jest do obszaru Azji Południowej. -
Barbados
Barbados – państwo wyspiarskie w Ameryce Środkowej, zajmujące wyspę o tej samej nazwie, położoną w archipelagu Małych Antyli, na Oceanie Atlantyckim. Najbardziej na wschód wysunięta wyspa Karaibów. Powierzchnia kraju wynosi 430 km², a liczba ludności – 294 560 (2020). Stolicą i największym miastem jest Bridgetown. Językiem urzędowym jest angielski.
Od 1627 do 1966 roku Barbados był kolonią Wielkiej Brytanii. W unii personalnej z nią (Commonwealth realm) pozostawał do 30 listopada 2021 r., kiedy to stał się republiką. Głową państwa została wybrana przez parlament prezydent – Sandra Mason. -
Bermudy
Bermudy – brytyjskie terytorium zamorskie obejmujące archipelag o tej samej nazwie położony w północno-zachodniej części Oceanu Atlantyckiego, oddalony o około 1000 km od wybrzeża Ameryki Północnej. W skład archipelagu wchodzi około 180 nizinnych wysp koralowych. Ośrodkiem administracyjnym terytorium jest Hamilton. Powierzchnia terytorium wynosi 53,2 km², a liczba ludności to 64 237 osób (2010). Na Bermudach na niewielką skalę rozwinął się przemysł i rolnictwo. Głównym źródłem dochodów jest turystyka.
Nizinne wyspy, zbudowane z wapieni koralowych. Do atrakcji turystycznych należą rafy koralowe. Najwyższy punkt kraju – Town Hill (79 m n.p.m.). -
Brytyjskie Wyspy Dziewicze
Brytyjskie Wyspy Dziewicze (ang. British Virgin Islands, BVI) – brytyjskie terytorium zamorskie w Ameryce Środkowej, w basenie Morza Karaibskiego, obejmujące 36 wysp i wysepek (w tym 11 niezamieszkanych) w północnej części archipelagu Wysp Dziewiczych. Największe wyspy to: Tortola – 54 km², Anegada – 39 km², Virgin Gorda – 21 km² oraz Jost Van Dyke – 8 km².
Powierzchnia kolonii wynosi 153 km², zamieszkuje ją 22,6 tys. osób (2005), z czego 1/3 w stolicy – Road Town na Tortoli. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem (sadownictwo, warzywnictwo, hodowla zwierząt) i rybołówstwem. Bardzo dobrze rozwinięta jest także turystyka – średnio rocznie odwiedza je ok. 100 tys. turystów. -
Haiti
Haiti, Republika Haiti – państwo w Ameryce Środkowej, na Karaibach, zajmujące zachodnią część wyspy Haiti, w archipelagu Wielkich Antyli, którą dzieli z Dominikaną. Na zachodzie i południu otoczone jest przez Morze Karaibskie, a na północy przez Ocean Atlantycki. Powierzchnia kraju wynosi 27 750 km², a liczba ludności – 11 198 240 (2021). Stolicą i największym miastem jest Port-au-Prince.
Haiti to republika z systemem półprezydenckim. Językami urzędowymi są francuski i kreolski haitański. Dawna kolonia francuska, Haiti uzyskało niepodległość w 1804 roku, jako drugie (po Stanach Zjednoczonych) do dziś istniejące państwo w Ameryce. Lata 1957–1986 były okresem dyktatury François „Papa Doc” Duvaliera, a następnie jego syna Jean-Claude'a „Baby Doc” Duvaliera. -
Holandia Karaibska
Holandia Karaibska (niderl. Caribisch Nederland, papiam. Hulanda Karibe, ang. Caribbean Netherlands; potocznie określane BES-eilanden) – nazwa używana na określenie karaibskich wysp Bonaire, Sint Eustatius i Saba stanowiących zamorskie gminy (bijzondere gemeenten) Holandii.
-
Panama
Panama, Republika Panamy – państwo w Ameryce Centralnej, położone na Przesmyku Panamskim, łączącym Amerykę Północną i Południową, pomiędzy Morzem Karaibskim na północy a Oceanem Spokojnym na południu. Graniczy z Kostaryką na zachodzie i Kolumbią na wschodzie. Powierzchnia kraju wynosi 75 420 km², a liczba ludności – 3 928 646 (2021). Stolicą i największym miastem jest miasto Panama.
Panama jest republiką z systemem prezydenckim. Językiem urzędowym jest hiszpański. Panama uzyskała niepodległość w 1903 roku od Kolumbii, z którą związana była od 1821 roku, wcześniej – kolonia hiszpańska. -
Salwador
Salwador, Republika Salwadoru (hiszp. El Salvador; República de El Salvador) – państwo w Ameryce Północnej, leżące nad Oceanem Spokojnym. Jego stolicą jest San Salvador. Graniczy z Gwatemalą (203 km) i Hondurasem (342 km).
Salwador to najmniejszy pod względem powierzchni kraj międzymorza środkowoamerykańskiego, ale za to gęsto zaludniony. Na 1 km² przypada ponad 300 mieszkańców. Największe miasta Salwadoru to stolica San Salvador oraz Soyapango, Santa Ana, Mejicanos i San Miguel. -
Turks i Caicos
Turks i Caicos – terytorium zależne Wielkiej Brytanii w Ameryce Środkowej, na Oceanie Atlantyckim, na północ od wyspy Haiti. Obejmuje dwie grupy wysp: Turks i Caicos we wschodniej części archipelagu Bahamów. Wyspy, zbudowane z wapieni oolitowych, otaczają rafy koralowe. Są często nawiedzane przez huragany. Powierzchnia kolonii wynosi 430 km², a zamieszkuje ją 30,6 tys. mieszk. (2008), głównie Afroamerykanów. Stolicą i głównym portem jest Cockburn Town – 3,7 tys. – na wyspie Wielki Turk. Podstawą gospodarki wysp jest rybołówstwo (połów gąbek, morskich ślimaków, langust i krabów), rolnictwo (uprawa agawy sizalowej) i turystyka (40 tys. turystów w 1989 roku, a obecnie nawet do 100 tys. rocznie ). Na rozwój turystyki wpływają korzystne warunki naturalne (rozległe plaże, korzystne warunki do rekreacyjnego płetwonurkowania, żeglarstwa i sportów wodnych), oraz polityczne (waluta, ruch bezwizowy z wieloma krajami). Coraz większą rolę w gospodarce kraju pełni obsługa finansowa i bankowa zagranicznych przedsiębiorstw – raj podatkowy.
Wyspy zostały odkryte w 1512 przez Ponce de Leóna, ale do 1678 nie były zamieszkane. Od 1766 roku stanowią kolonię brytyjską. W okresie wczesnokolonialnym na wyspy sprowadzano masowo afrykańskich niewolników. W latach 1873–1962 wyspami administrował brytyjski gubernator Jamajki. Po uzyskaniu przez nią niepodległości Turks i Caicos stały się samodzielną kolonią z własnym samorządem lokalnym. -
Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych
Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych (United States Virgin Islands) – terytorium zależne Stanów Zjednoczonych w Ameryce Środkowej, w basenie Morza Karaibskiego, obejmujące 3 duże wyspy wulkaniczne i kilkadziesiąt mniejszych wysepek koralowych w południowej części archipelagu Wysp Dziewiczych. Największe wyspy to: Saint Croix – 214,7 km², Saint Thomas – 80,9 km² i Saint John – 50,8 km².
Powierzchnia terytorium wynosi 346,4 km², zamieszkuje go 108,612 osób według spisu powszechnego z (2000). Stolicą terytorium jest jego największy port morski Charlotte Amalie – 12 tys. mieszk. (1990) – na wyspie Saint Thomas. -
Dalekie Wyspy Mniejsze Stanów Zjednoczonych
Dalekie Wyspy Mniejsze Stanów Zjednoczonych, Pomniejsze Wyspy Stanów Zjednoczonych – zbiorcze określenie niewielkich terytoriów (wysp lub atoli), w większości na Oceanie Spokojnym, należących do Stanów Zjednoczonych Ameryki i mających różny status prawny. Część z nich jest niezamieszkana, obszar niektórych objęto rezerwatami przyrody.
Do amerykańskich Dalekich Wysp Mniejszych należą: -
Guam
Guam (Terytorium Guamu) – wyspa w południowej części archipelagu Marianów w Mikronezji, terytorium nieinkorporowane Stanów Zjednoczonych, ze stolicą w Hagåtña.
Guam jest terytorium zależnym od Stanów Zjednoczonych. Zarządza nim amerykański Departament Spraw Wewnętrznych. Na mocy ustawy z 1950 roku (Guam Organic Act of 1950) terytorium posiada autonomię wewnętrzną. Władzę wykonawczą sprawuje gubernator wybierany w wyborach powszechnych co 4 lata. Władzę ustawodawczą sprawuje 15-osobowy parlament (Legislature of Guam), pochodzący z odbywających się co 2 lata wyborów powszechnych. Prawo głosu mają obywatele w wieku powyżej 18 lat. Guamczycy są obywatelami USA, jednak nie mogą głosować w wyborach prezydenckich. -
Mariany Północne
Mariany Północne (Wspólnota Marianów Północnych;, ; , ) – terytorium zorganizowane nieinkorporowane Stanów Zjednoczonych o statusie wspólnoty (US Commonwealth), położone w północno-zachodniej Oceanii.
Terytorium zajmuje północną część archipelagu Marianów, położonego w Mikronezji, w północno-zachodniej części Oceanu Spokojnego. W jego skład wchodzi 14 wysp, a powierzchnia wynosi 477 km². Zamieszkuje je ok. 80 400 osób (2005), głównie Mikronezyjczyków (lud Czamorro). Stolicą Marianów Północnych jest Capitol Hill. -
Mikronezja
Mikronezja, Sfederowane Stany Mikronezji – państwo na Oceanie Spokojnym, obejmujące większą część wysp Mikronezji. Używana jest także błędna nazwa Federacja Mikronezji.
Mikronezja była w przeszłości Powierniczymi Wyspami Pacyfiku – obszarem powierzonym przez ONZ administracji Stanów Zjednoczonych. W roku 1979 Mikronezja przyjęła konstytucję, a w 1986, na mocy Porozumienia o wolnym stowarzyszeniu, uzyskała niepodległość. -
Palau
Palau, Republika Palau (ang. Republic of Palau, palau Belau, Beluu er a Belau, jap. パラオ, パラオ共和国, Parao, Parao Kyōwakoku) – wyspiarskie państwo samorządowe, stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi, położone na Oceanie Spokojnym, w Oceanii oraz w Mikronezji, ok. 1160 km na południe od Guam, ok. 800 km na wschód od Filipin i 3200 km na południe od Tokio. Obejmuje zachodnią część archipelagu Karolinów oraz 4 pojedyncze wyspy koralowe (Sonsorol, Merir, Pulo Anna i Tobi) i atol Helen (łącznie ponad 250 wysp).
Wyspy odkryte zostały w 1543 przez Ruya Lópeza de Villalobosa. Od końca XVII wieku do 1899 jako część Karolinów stanowiły posiadłość hiszpańską, a następnie zostały sprzedane Niemcom, które rozpoczęły na wyspach wydobycie boksytów (rudy aluminium) i innych zasobów. -
Samoa Amerykańskie
Samoa Amerykańskie, Terytorium Samoa Amerykańskiego (ang. American Samoa, Territory of American Samoa; samoa. Amerika Samoa, Teritori o Amerika Samoa) – terytorium nieinkorporowane Stanów Zjednoczonych zajmujące wschodnią część Wysp Samoa oraz wyspę Swains na Oceanie Spokojnym. Zachodnią część wysp zajmuje niepodległe państwo Samoa (dawniej Samoa Zachodnie).
Samoa Amerykańskie jest terytorium nieinkorporowanym Stanów Zjednoczonych. Funkcjonuje jako demokracja parlamentarna z własną konstytucją ustanowioną w 1966. Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament, a wykonawczą rząd, na którego czele stoi gubernator wybierany w wyborach powszechnych. Terytorium administrowane jest przez amerykański Urząd Spraw Wyspiarskich (ang. Office of Insular Affairs) przy Departamencie Zasobów Wewnętrznych. -
Timor Wschodni
Timor Wschodni, Demokratyczna Republika Timoru Wschodniego – państwo na wyspie Timor w Archipelagu Malajskim. Od zachodu graniczy z Indonezją. Do 1975 roku kolonia portugalska pod nazwą Timor Portugalski. W 1976 został anektowany przez Indonezję, która okupowała jego terytorium do 1999. Od 1999 do 2002 pod administracją Organizacji Narodów Zjednoczonych. Niepodległość uzyskał 20 maja 2002 r., stając się jednocześnie pierwszym suwerennym państwem powstałym w XXI w. Obok Filipin jest drugim krajem Azji Południowo-Wschodniej, w którym dominującym wyznaniem jest katolicyzm.
Terytorium państwa obejmuje głównie wschodnią część wyspy Timor, a także położoną bardziej na zachód eksklawę Oecusse o powierzchni 814 km² oraz dwie niewielkie wyspy Atauro i Jaco. Całkowita lądowa powierzchnia kraju wynosi 15 007 km². -
Wyspy Marshalla
Wyspy Marshalla (Republika Wysp Marshalla,, ) – państwo wyspiarskie na Oceanie Spokojnym, położone na północ od Nauru i Kiribati, na wschód od Mikronezji oraz na południe od amerykańskiej wyspy Wake.
Prezydent Wysp Marshalla jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu. Jest on wybierany spośród członków marszalskiego parlamentu Nitijela przez członków tegoż parlamentu. Po wyborze na stanowisko wyznacza swój gabinet.
