Xhosa (taal)
Xhosa is de zuidwestelijkste tak van de Ngunitalen, die weer een onderdeel van de Bantoetalen zijn. In de taal zelf zegt men: isiXhosa IPA: /isi'kǁʰoː.sa/ ; aangezien dit een klik bevat (kǁʰ) spreken mensen die geen kliktaal spreken het meestal uit als /kɔːza/ kôzza.
Het wordt voornamelijk gesproken in de Zuid-Afrikaanse provincie Oost-Kaap, hoewel er tegenwoordig ook steeds meer sprekers in de omgeving van Kaapstad wonen. Er zijn ruim acht miljoen sprekers, waarmee het na Zoeloe de tweede taal van het land is in aantal sprekers. Het is de moedertaal van zowel Nelson Mandela als de voormalige president Thabo Mbeki.
Zoals bij alle Bantoetalen is de grammatica gebaseerd op het klassensysteem. In het enkelvoud zijn er 8 klassen te onderscheiden, in het meervoud vijf. Werkwoorden en bijvoeglijke naamwoorden volgen de klasse van het bijbehorende naamwoord. Een werkwoord kan ook als naamwoord fungeren (vgl. Nederlands: het eten = ukutya) en behoren allemaal tot klasse 15.
Een voorbeeld:
* Umntwana (kind) (klasse 1) ; ukubona (zien) (klasse 15); indoda (man) (klasse 9)
* Umntwana ubona indoda (het kind ziet de man)
* Abantwana babona indoda (de kinderen zien de man)
* Indoda ibona umntwana (de man ziet het kind)
De voorvoegsels aba en ba behoren bij klasse 2, die meestal het meervoud van klasse 1 weerspiegelt.
Zoals de voorbeelden te zien geven wordt de klasse van het onderwerp dus door een overeenkomstig voorvoegsel ('concord') weergegeven, nl. u voor klasse 1, ba voor klasse 2, i voor klasse 9 enz. Dit geldt ook voor lijdende voorwerpen:
Het wordt voornamelijk gesproken in de Zuid-Afrikaanse provincie Oost-Kaap, hoewel er tegenwoordig ook steeds meer sprekers in de omgeving van Kaapstad wonen. Er zijn ruim acht miljoen sprekers, waarmee het na Zoeloe de tweede taal van het land is in aantal sprekers. Het is de moedertaal van zowel Nelson Mandela als de voormalige president Thabo Mbeki.
Zoals bij alle Bantoetalen is de grammatica gebaseerd op het klassensysteem. In het enkelvoud zijn er 8 klassen te onderscheiden, in het meervoud vijf. Werkwoorden en bijvoeglijke naamwoorden volgen de klasse van het bijbehorende naamwoord. Een werkwoord kan ook als naamwoord fungeren (vgl. Nederlands: het eten = ukutya) en behoren allemaal tot klasse 15.
Een voorbeeld:
* Umntwana (kind) (klasse 1) ; ukubona (zien) (klasse 15); indoda (man) (klasse 9)
* Umntwana ubona indoda (het kind ziet de man)
* Abantwana babona indoda (de kinderen zien de man)
* Indoda ibona umntwana (de man ziet het kind)
De voorvoegsels aba en ba behoren bij klasse 2, die meestal het meervoud van klasse 1 weerspiegelt.
Zoals de voorbeelden te zien geven wordt de klasse van het onderwerp dus door een overeenkomstig voorvoegsel ('concord') weergegeven, nl. u voor klasse 1, ba voor klasse 2, i voor klasse 9 enz. Dit geldt ook voor lijdende voorwerpen:
Land (geografie)
-
Lesotho
Lesotho (uitspraak: [ləˈsoto]) is een land in Afrika dat geheel wordt omsloten door Zuid-Afrika. Op 4 oktober 1966 verwierf de toenmalige Britse kroonkolonie Basutoland onafhankelijkheid en kreeg het de naam Koninkrijk Lesotho (Zuid-Sotho: Muso oa Lesotho, Engels: Kingdom of Lesotho). Een gekozen regering werd in ere hersteld in 1993. De hoofdstad van Lesotho is Maseru. Het land is lid van het Gemenebest.
De geschiedenis van Lesotho begint in de 19e eeuw, als Moshoeshoe I tussen 1821 en 1823 de Basotho verenigt als verdediging tegen de Lifaqane, een periode van chaos en onrust tussen de inheemse volken van Zuid-Afrika. De Basotho vestigden zich in de Drakensbergen, waar ze onder leiding van Moshoeshoe de Lifaqane overleefden. Hierna kwamen ze in conflict met de Europeanen in Zuid-Afrika, onder wie de Britten van de Britse Kaapkolonie en de Boeren van de Boerenrepubliek Oranje Vrijstaat. Na drie Basotho-oorlogen met de Vrijstaat accepteerde de Britse koningin Victoria in 1868 een verzoek van Moshoeshoe om zijn land onder Britse bescherming te stellen. Basutoland werd ingelijfd door de Kaapkolonie, maar na een succesvolle opstand van de Basotho tijdens de Gewerenoorlog in 1884 tot aparte Kroonkolonie uitgeroepen. -
Zuid-Afrika
Zuid-Afrika, officieel de Republiek Zuid-Afrika, is een land dat aan de zuidpunt van Afrika ligt. Het land grenst in het noorden aan Namibië, Botswana en Zimbabwe, in het oosten aan Mozambique en Swaziland (Eswatini). De onafhankelijke staat Lesotho wordt in zijn geheel door Zuid-Afrika omsloten.
Fossiele vondsten wijzen erop dat Zuid-Afrika al zeer vroeg bewoond werd. De San zijn al minstens 25.000 jaar in het gebied aanwezig, zo'n 2.500 jaar geleden gevolgd door de Bantoe. Nadat Portugese en Britse kolonisatoren het gebied aanvankelijk links lieten liggen, vestigden Nederlandse kolonisten in 1652 op de Kaap een verversingspost voor de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Na anderhalve eeuw werd de Nederlandse Kaapkolonie overgenomen door het Verenigd Koninkrijk. Hierop migreerde een groot aantal Nederlandstalige kolonisten, bekend als Boeren, met de Grote Trek naar het binnenland en stichtten verschillende Boerenstaten, waarvan uiteindelijk de Zuid-Afrikaansche Republiek en de Oranje Vrijstaat het belangrijkst waren. Deze republieken werden in 1902 door de Britten veroverd in de Tweede Boerenoorlog en samen met de Kaapkolonie en Natal in 1910 tot Zuid-Afrika verenigd. In de 20e eeuw werd Zuid-Afrika overschaduwd door de apartheid, een systeem van rassensegregatie waarmee de niet-blanke bevolking stelselmatig achtergesteld werd. In 1990 werd de apartheid afgeschaft en in 1994 werd Nelson Mandela tot de eerste zwarte president van Zuid-Afrika verkozen.