Kaart (cartografie) - Mesopotamië (Republic of Iraq)

Vlag van Irak

Mesopotamië (Oud-Grieks voor tussen de rivieren) of Tweestromenland, (Aramees: Beth Nahrin ܒܝܬ ܢܗܪܝܢ, Arabisch: بلاد مابين النهرين, Bilad ma bayn Al-Nahrayn of بلاد الرافدين, Bilad ar-Rafidayn, Grieks: Μεσοποταμία, Perzisch: بین‌النهرین ook بِینُ الْنَهرِین of میانْ دو رود, Turks: Mezopotamya) is het gebied rond de rivieren Tigris (ca. 1900 km) en Eufraat (ca. 2800 km lang). Het vormt het kerngebied van de huidige staat Irak en besloeg verder het noordoosten van het huidige Syrië en delen van Turkije. Het was in nauw contact met Elam in huidig Iran en Dilmun, het huidige Bahrein.

In geschiedkundige werken worden in Mesopotamië vaak Assyrië in het noorden en Babylonië in het zuiden onderscheiden, geografische aanduidingen die echter niet altijd met staten overeenkwamen. Babylonië bestond oorspronkelijk uit twee delen, het zuidelijke Soemer en wat noordelijker Akkad. In de loop van de geschiedenis slibde de delta steeds verder aan. Die streek wordt het Zeeland genoemd.

Het toponiem Mesopotamië komt van de Oudgriekse woorden μέσος (mesos) "midden" en ποταμός (potamos) "rivier" en betekent letterlijk "(land) tussen rivieren". Het wordt in de Griekse Septuagint (ca. 250 v.Chr.) gebruikt om het Hebreeuwse equivalent Naharaim te vertalen. Mesopotamië wordt ook gebruikt in de Anabasis Alexandri, die weliswaar in de 2e eeuw n.Chr. is geschreven maar terugverwijst naar bronnen uit de tijd van Alexander de Grote. In de Anabasis wordt Mesopotamië gebruikt om het land ten oosten van de Eufraat in Noord-Syrië aan te duiden. De Aramese term biritum/birit narim duidde dezelfde regio aan.

De term Mesopotamië werd later breder toegepast op al het land tussen de Eufraat en de Tigris, waardoor ook delen van Turkije en het grootste deel van Irak erdoor bestreken werd. De aangrenzende steppes ten westen van de Eufraat en het westelijke deel van het Zagrosgebergte valt ook vaak onder de term Mesopotamië.

Er wordt vaak een verder onderscheid gemaakt tussen Noord- en Zuid-Mesopotamië. Noord-Mesopotamië wordt soms de Jezirah genoemd en omvat het gebied rond de Eufraat en de Tigris vanaf hun bronnen in het noorden tot aan Bagdad in het zuiden. Zuid-Mesopotamië bestaat uit zuidelijk Irak, Koeweit en delen van West-Iran.

In modern wetenschappelijk gebruik heeft de term Mesopotamië vaak ook een chronologische connotatie. Tot aan de komst van de Islam wordt het gebied Mesopotamië genoemd; daarna worden meestal namen zoals Syrië of Irak gebruikt of soms de Jezirah.