Γλώσσες Κέτσουα
Η Κέτσουα (Runa Simi, Qhichwa simi, Qichwa simi, Kichwa shimi) ή και Ρούνασίμι είναι ιθαγενής γλωσσική οικογένεια της Νότιας Αμερικής. Ήταν η γλώσσα της Αυτοκρατορίας των Ίνκα, και ομιλείται σήμερα σε διάφορες διαλέκτους από τουλάχιστον 10 εκατομμύρια ανθρώπους στη Νότια Αμερική και κυρίως στο Περού και στις γύρω χώρες. Είναι η πιο διαδεδομένη από όλες τις ιθαγενείς γλώσσες της αμερικανικής ηπείρου ενώ παραμένει επίσημη γλώσσα στο Περού και στη Βολιβία.
Τη γλώσσα των απογόνων του παν-ανδικού πολιτισμού των Ίνκας, την μιλούν σήμερα σε έξι χώρες της νότιας Αμερικής: στη νοτιοδυτική Κολομβία, στον Ισημερινό, κυρίως στο Περού, σε ορισμένες περιοχές της Βολιβίας, στη βόρεια Αργεντινή και στη Χιλή (βόρεια του Σαντιάγο), ενώ μεγάλος αριθμός κατοίκων αυτών των χωρών την μιλούν ως δεύτερη γλώσσα, παράλληλα με την ισπανική.
Πρόδρομός της θεωρείται η Χακάρου, η αρχαϊκή γλώσσα των Αϊμάρα της Βολιβίας.
Η Κέτσουα χωρίζεται σε δύο κύριες διαλέκτους: την quechua I waywash και την quechua II wampu. Αυτή, διακρίνεται επίσης σε τρία ιδιώματα, το Α, το Β και το C. Μεταξύ αυτών, η quechua wampu chínchay sureño II C cusqueño-boliviano, ήταν η επίσημη αυτοκρατορική γλώσσα του Κούζκο, στο νότιο Περού, από τον 6ο έως τον 15ο αι. μ.Χ., στην οποία δημιουργήθηκε η κλασική ποίηση των Ίνκας. Ανάμεσα στις διαλέκτους του βορρά (Εκουαδόρ) και του νότου (Χιλή), υπάρχει μία χρονική και γλωσσική διαφορά δέκα αιώνων. Στην εποχή μας, οι γλωσσολόγοι έχουν προσαρμόσει τα διεθνή σύμβολα της φωνητικής στους ήχους αυτής της γλώσσας, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η μελέτη της λογοτεχνίας της.
Ανήκει στην ομάδα των συμφυρματικών ή συγκολλητικών γλωσσών και λειτουργεί –όπως και οι Ουρο - αλταϊκές (Ιαπωνική, Τουρκική, Φινλανδική και Ουγγρική)- με προσφύματα, επιθήματα και μεσαίες συλλαβές που επικολλώνται στις ρίζες των λέξεων και ολοκληρώνουν το νόημά τους ως προς τον χρόνο, την εξέλιξη και την ταχύτητά της, τον τόπο και την απόσταση, (σε κίνηση ή στάση), το υποκείμενο, το άμεσο ή έμμεσο αντικείμενο ή κατηγορούμενο και τον αριθμό ή την ποσότητά τους, την κτήση, την άρνηση ή αντίθεση, την κατάφαση ή την αποδοχή, την απορία και την αίτηση άδειας, την βεβαιότητα ή την ανασφάλεια, την ολότητα ή τον επιμερισμό, την πτώση, τον τρόπο, το μέσον, την εμπειρία και τη συνειδητότητα, την υποχρέωση, την τιμή και το συναίσθημα, το σκοπό ή και τη συνέργια και την αιτία της πράξης, ή της έννοιας –συγκεκριμένης ή αφηρημένης- που δηλώνεται, ή άλλες γραμματικές και συντακτικές σχέσεις. Μέχρι και τα βοηθητικά ρήματα, δηλώνονται με συλλαβές στη μέση των λέξεων. Κύριο μέλημα, λοιπόν, αυτής της γλώσσας είναι η ακρίβεια στη δήλωση. Γι' αυτό και η μετάφρασή της είναι δύσκολη, και ορισμένες στιγμές ακατόρθωτη.
Η Κέτσουα έχει πάντα τον τονισμό στην προτελευταία συλλαβή της λέξης. π. χ.:
* Κέτσουα: Pacha Kamaq (ο θεός της γης), ισπ. Pachacámac, κατά προσέγγιση προφορά στα ελληνικά Πατσακάμακ
* Κέτσουα: Wayna Qhapaq (ένας αυτοκράτορας των Ίνκας), ισπ. Huayna Cápac, προφορά στα ελληνικά Ουάινα Κάπακ
* Κέτσουα: Tupaq Amaru (ένας αυτοκράτορας των Ίνκας), ισπ. Túpac Amaru, προφορά στα ελληνικά Τούπακ Αμάρου
Η ακουστική της κέτσουα / ρουνασίμι βασίζεται σε ήχους ουρανικούς, και λαρυγγικούς: έχει, για παράδειγμα, έξι τύπους του φθόγγου «κ»: k, k’, kh, q, q’, qh, ανάλογα με την ένταση του ήχου και το σημείο της στοματικής κοιλότητας ή του λάρυγγα που τον δημιουργεί. Τα ρήματα έχουν τύπο στιγμιαίο αλλά και διαρκείας, μόνο στην καταφατική τους μορφή, ενώ στην αρνητική περιορίζονται στο στιγμιαίο. Π.χ.: takini = τραγουδώ γενικά, yo canto (στα ισπανικά), I sing (στα αγγλικά). Takishani = τραγουδώ τώρα, yo estoy cantando (στα ισπανικά) και I am singing (στα αγγλικά). Manan takinichu = δεν τραγουδώ, είτε γενικά, είτε τώρα, yo no canto, yo no estoy cantando (στα ισπανικά), I do not sing, I am not singing (στα αγγλικά). Όλα μαζί σε έναν αρνητικό τύπο. Κι αυτό βασίζεται στη νοοτροπία αυτού του λαού (κάθε γλώσσα, αποτελεί την έκφραση μίας πολιτισμικής νοοτροπίας), στη φιλοσοφία τους, η οποία συνάδει με την αριστοτελική, και υπαγορεύει ότι το μη ον δεν υφίσταται, ούτε ως προς τον τόπο ούτε ως προς το χρόνο˙ είναι απουσία κυριότητας ή πράξης. Εάν υπάρξει άρνηση, τότε παύει να υφίσταται η πραγματικότητα ή η αλήθεια. Και επειδή το ρήμα ειμί (είμαι, υπάρχω, γίνομαι, είμαι παρών, υφίσταμαι), estar στα ισπανικά, to be στα αγγλικά, και kay ή και –sha- στη γλώσσα των Quechua, σχηματίζει τον ενεστώτα διαρκείας, εκλείπει από την άρνηση.
Τη γλώσσα των απογόνων του παν-ανδικού πολιτισμού των Ίνκας, την μιλούν σήμερα σε έξι χώρες της νότιας Αμερικής: στη νοτιοδυτική Κολομβία, στον Ισημερινό, κυρίως στο Περού, σε ορισμένες περιοχές της Βολιβίας, στη βόρεια Αργεντινή και στη Χιλή (βόρεια του Σαντιάγο), ενώ μεγάλος αριθμός κατοίκων αυτών των χωρών την μιλούν ως δεύτερη γλώσσα, παράλληλα με την ισπανική.
Πρόδρομός της θεωρείται η Χακάρου, η αρχαϊκή γλώσσα των Αϊμάρα της Βολιβίας.
Η Κέτσουα χωρίζεται σε δύο κύριες διαλέκτους: την quechua I waywash και την quechua II wampu. Αυτή, διακρίνεται επίσης σε τρία ιδιώματα, το Α, το Β και το C. Μεταξύ αυτών, η quechua wampu chínchay sureño II C cusqueño-boliviano, ήταν η επίσημη αυτοκρατορική γλώσσα του Κούζκο, στο νότιο Περού, από τον 6ο έως τον 15ο αι. μ.Χ., στην οποία δημιουργήθηκε η κλασική ποίηση των Ίνκας. Ανάμεσα στις διαλέκτους του βορρά (Εκουαδόρ) και του νότου (Χιλή), υπάρχει μία χρονική και γλωσσική διαφορά δέκα αιώνων. Στην εποχή μας, οι γλωσσολόγοι έχουν προσαρμόσει τα διεθνή σύμβολα της φωνητικής στους ήχους αυτής της γλώσσας, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η μελέτη της λογοτεχνίας της.
Ανήκει στην ομάδα των συμφυρματικών ή συγκολλητικών γλωσσών και λειτουργεί –όπως και οι Ουρο - αλταϊκές (Ιαπωνική, Τουρκική, Φινλανδική και Ουγγρική)- με προσφύματα, επιθήματα και μεσαίες συλλαβές που επικολλώνται στις ρίζες των λέξεων και ολοκληρώνουν το νόημά τους ως προς τον χρόνο, την εξέλιξη και την ταχύτητά της, τον τόπο και την απόσταση, (σε κίνηση ή στάση), το υποκείμενο, το άμεσο ή έμμεσο αντικείμενο ή κατηγορούμενο και τον αριθμό ή την ποσότητά τους, την κτήση, την άρνηση ή αντίθεση, την κατάφαση ή την αποδοχή, την απορία και την αίτηση άδειας, την βεβαιότητα ή την ανασφάλεια, την ολότητα ή τον επιμερισμό, την πτώση, τον τρόπο, το μέσον, την εμπειρία και τη συνειδητότητα, την υποχρέωση, την τιμή και το συναίσθημα, το σκοπό ή και τη συνέργια και την αιτία της πράξης, ή της έννοιας –συγκεκριμένης ή αφηρημένης- που δηλώνεται, ή άλλες γραμματικές και συντακτικές σχέσεις. Μέχρι και τα βοηθητικά ρήματα, δηλώνονται με συλλαβές στη μέση των λέξεων. Κύριο μέλημα, λοιπόν, αυτής της γλώσσας είναι η ακρίβεια στη δήλωση. Γι' αυτό και η μετάφρασή της είναι δύσκολη, και ορισμένες στιγμές ακατόρθωτη.
Η Κέτσουα έχει πάντα τον τονισμό στην προτελευταία συλλαβή της λέξης. π. χ.:
* Κέτσουα: Pacha Kamaq (ο θεός της γης), ισπ. Pachacámac, κατά προσέγγιση προφορά στα ελληνικά Πατσακάμακ
* Κέτσουα: Wayna Qhapaq (ένας αυτοκράτορας των Ίνκας), ισπ. Huayna Cápac, προφορά στα ελληνικά Ουάινα Κάπακ
* Κέτσουα: Tupaq Amaru (ένας αυτοκράτορας των Ίνκας), ισπ. Túpac Amaru, προφορά στα ελληνικά Τούπακ Αμάρου
Η ακουστική της κέτσουα / ρουνασίμι βασίζεται σε ήχους ουρανικούς, και λαρυγγικούς: έχει, για παράδειγμα, έξι τύπους του φθόγγου «κ»: k, k’, kh, q, q’, qh, ανάλογα με την ένταση του ήχου και το σημείο της στοματικής κοιλότητας ή του λάρυγγα που τον δημιουργεί. Τα ρήματα έχουν τύπο στιγμιαίο αλλά και διαρκείας, μόνο στην καταφατική τους μορφή, ενώ στην αρνητική περιορίζονται στο στιγμιαίο. Π.χ.: takini = τραγουδώ γενικά, yo canto (στα ισπανικά), I sing (στα αγγλικά). Takishani = τραγουδώ τώρα, yo estoy cantando (στα ισπανικά) και I am singing (στα αγγλικά). Manan takinichu = δεν τραγουδώ, είτε γενικά, είτε τώρα, yo no canto, yo no estoy cantando (στα ισπανικά), I do not sing, I am not singing (στα αγγλικά). Όλα μαζί σε έναν αρνητικό τύπο. Κι αυτό βασίζεται στη νοοτροπία αυτού του λαού (κάθε γλώσσα, αποτελεί την έκφραση μίας πολιτισμικής νοοτροπίας), στη φιλοσοφία τους, η οποία συνάδει με την αριστοτελική, και υπαγορεύει ότι το μη ον δεν υφίσταται, ούτε ως προς τον τόπο ούτε ως προς το χρόνο˙ είναι απουσία κυριότητας ή πράξης. Εάν υπάρξει άρνηση, τότε παύει να υφίσταται η πραγματικότητα ή η αλήθεια. Και επειδή το ρήμα ειμί (είμαι, υπάρχω, γίνομαι, είμαι παρών, υφίσταμαι), estar στα ισπανικά, to be στα αγγλικά, και kay ή και –sha- στη γλώσσα των Quechua, σχηματίζει τον ενεστώτα διαρκείας, εκλείπει από την άρνηση.
Χώρα
-
Βολιβία
Η Βολιβία (επίσημη ονομασία Πολυεθνοτικό Κράτος της Βολιβίας, από τις 4 Μαΐου 2009 ) είναι χώρα στη Νότια Αμερική. Συνορεύει βορειοανατολικά με τη Βραζιλία, νοτιοανατολικά με την Παραγουάη, νότια με την Αργεντινή, νοτιοδυτικά με τη Χιλή και δυτικά με το Περού. Έχει έκταση 1.098.580 τ.χλμ. και πληθυσμό 12.006.031 κατοίκους, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2022. Πρόεδρος της χώρας είναι, από το 2020, ο Λουίς Άρσε.
Πριν από τον Ευρωπαϊκό αποικισμό της, η περιοχή της σημερινής Βολιβίας αποτελούσε τμήμα της αυτοκρατορίας των Ίνκας. Κατακτήθηκε από τους Ισπανούς τον 16ο αιώνα και για το μεγαλύτερο διάστημα της ισπανικής κατάκτησης ονομαζόταν ως Άνω Περού ή Τσάρκας, ενώ διοικητικά υπαγόταν στην Αντιβασιλεία του Περού, κάτω από την κυριαρχία της οποίας βρισκόταν και οι περισσότερες ισπανικές κτήσεις της Νότιας Αμερικής. Μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της το 1809, ακολούθησαν 16 έτη συνεχών πολέμων μέχρι την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας από τον Σιμόν Μπολίβαρ, στις 6 Αυγούστου του 1825. -
Περού
Το Περού (ισπανικά: Perú, Κέτσουα: Piruw), είναι χώρα στη Νότια Αμερική. Συνορεύει βόρεια με τον Ισημερινό και την Κολομβία, ανατολικά με τη Βραζιλία, νοτιοανατολικά με τη Βολιβία, νότια με τη Χιλή και δυτικά βρέχεται από Ειρηνικό ωκεανό. Το Περού είναι χαρακτηριστική χώρα της περιοχής των Άνδεων. Έχει έκταση 1.285.216 τ.χλμ., είναι δηλαδή 10 φορές μεγαλύτερο από την Ελλάδα και πληθυσμό 33.396.698 κατοίκους, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2022.
Οι περουβιανές πόλεις είναι πολυπολιτισμικές, με ιστορία που είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης του πολιτισμού των Άνδεων με αυτόν των Ισπανών αποίκων. Παγκοσμίως η χώρα είναι γνωστή ως το κέντρο του πολιτισμού των Ίνκας.